លោកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជី ដែលនៅពេលនេះកំពុងស្ថិតក្រោមការឃុំខ្លួនដោយអាជ្ញាធរយោធាមីយ៉ាន់ម៉ា ត្រូវបានអ្នកវិភាគ និងអ្នកតាមដានស្ថានការណ៍នៅមីយ៉ាន់ម៉ាយល់ឃើញថា លោកស្រីអាចនឹងមិនមែនជាជើងឯកផ្នែកសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យទៀតទេ ក្រោយពេលមានព្រឹត្តិការណ៍រដ្ឋប្រហារយោធានៅលើកនេះ។
មេដឹកនាំស៊ីវិលស៊ូជី មានវ័យ ៧៦ ឆ្នាំ កាលពីថ្ងៃសៅរ៍ ធ្លាប់ត្រូវបានចាត់ទុកជានិមិត្តរូបនៃសន្តិភាព ប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្ស ទាំងនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា និងនៅលើឆាកអន្តរជាតិ។ យ៉ាងណាមិញ ក្រោយពីលោកស្រីឡើងដឹកនាំប្រទេសបានប្រមាណ ៥ ឆ្នាំ មតិនៅក្នុងសហគមន៍អន្តរជាតិជាច្រើន ហាក់សម្ដែងអារម្មណ៍មួយខុសប្លែកពីពេលដែលលោកស្រីត្រូវបានក្រុមយោធាឃុំខ្លួននៅក្នុងគេហដ្ឋាន កាលពីចុងទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ ១៩៨០។
កាលពីឆ្នាំ ១៩៨៨ លោកស្រី ស៊ូជី បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតដែលកាលនោះនៅមានឈ្មោះភូមានៅឡើយ ដើម្បីទៅមើលម្ដាយលោកស្រីដែលពេលនោះ កំពុងតែឈឺ។ គាប់ជួននៅក្នុងឆ្នាំដដែលនោះ ព្រឹត្តិការណ៍តវ៉ានឹងរបបយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាបានកើតឡើង ហើយក្រុមយោធាបានបង្ក្រាបការតវ៉ានេះយ៉ាងព្រៃផ្សៃ រហូតដល់មនុស្សរាប់រយទៅរាប់ពាន់នាក់បានបាត់បង់ជីវិត។
ក្រោយពេលមានព្រឹត្តិការណ៍ នេះហើយទើបបណ្ដាលឱ្យលោកស្រីចូលប្រឡូកក្នុងឆាកនយោបាយភូមា ដោយបានបង្កើតគណបក្សសម្ព័ន្ធជាតិ ដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ (NLD)។
លោកស្រីបានតស៊ូមតិ និងឃោសនាពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅទូទាំងប្រទេសភូមា នៅកាលនោះ។ លុះរហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៨៩ លោកស្រីត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលយោធាចាប់ខ្លួន និងឃុំខ្លួននៅក្នុងគេហដ្ឋាន។ លោកស្រីត្រូវបានជាប់ឃុំអស់រយៈពេលរាប់ឆ្នាំ ដោយឃុំហើយដោះលែង បន្ទាប់មកត្រូវបានចាប់ឃុំទៀត លុះមកឆ្នាំ ២០១០ ទើបលោកស្រីត្រូវបានគេដោះលែងឱ្យមានសេរីភាពពេញលេញ។ នៅពេលនោះ ស្ថិតចំកាលៈទេសៈដែលរបបយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាធ្វើកំណែទម្រង់ពីការដឹកនាំដោយយោធាសុទ្ធសាធមកការដឹកនាំដោយជនស៊ីវិលវិញម្ដង។
អំឡុងពេលជាប់ឃុំនោះ អង្គការអន្តរជាតិក៏ដូចជារដ្ឋនានាជុំវិញភាគច្រើនពួកលោកខាងលិចបានផ្ដល់ពាន និងទទួលស្គាល់នូវកិត្តិនាមរបស់លោកស្រី ក្នុងការតស៊ូដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ក្នុងបណ្តាពានទាំងនោះ គឺមានពានរង្វាន់សន្តិភាពណូបែល។ លោកស្រីទទួលបានពាននេះនៅឆ្នាំ ១៩៩១។
ស្លេះមកដល់ឆ្នាំ ២០១៥ គណបក្ស NLD របស់លោកស្រី ស៊ូជី បានឈ្នះការបោះឆ្នោត។ យ៉ាងណាមិញ យោងតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ២០០៨ របស់មីយ៉ាន់ម៉ា ក្រុមយោធានៅរក្សាអាសនៈចំនួន ២៥ ភាគរយ នៅក្នុងសភាទាំង ២ ថ្នាក់ ហើយកាន់កាប់ក្រសួងសំខាន់ៗមួយចំនួននៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលទៀតផង។ ក្នុងច្បាប់កំពូលរបស់មីយ៉ាន់ម៉ានេះ ក៏បានហាមប្រាមលោកស្រី ស៊ូជី មិនឱ្យឡើងជាប្រធានាធិបតីនោះទេ ដោយសារតែលោកស្រីមានស្វាមីជាជនបរទេស។
ទោះជាយ៉ាងណាក្ដីលោកស្រីត្រូវបានតែងតាំងជាទីប្រឹក្សារដ្ឋ និងរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស ដែលអ្នកតាមដានស្ថានការណ៍នយោបាយនៅមីយ៉ាន់ម៉ាភាគច្រើនយល់ថា លោកស្រីជាមេដឹកនាំពិតប្រាកដ។
កាន់អំណាចបាន ២ ឆ្នាំ មានព្រឹត្តិការណ៍សម្លាប់រង្គាលមួយបានកើតឡើងនៅរដ្ឋរ៉ាក់ឃីនភាគខាងលិចមីយ៉ាន់ម៉ា។ យោធាមីយ៉ាន់ម៉ាបានបើកប្រតិបត្តិការបោសសម្អាតមួយ ដែលបណ្ដាលឱ្យជនជាតិរ៉ូហ៊ីងយ៉ាប្រមាណ ៧០ ម៉ឺនបានភៀសខ្លួនទៅកាន់ប្រទេសបង់ក្លាដែស។
ប្រាកដណាស់ថា យោធា និងរដ្ឋាភិបាលស៊ីវិលជាស្ថាប័នស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងផ្សេងគ្នា។ ប៉ុន្តែលោកស្រី ស៊ូជី និងរដ្ឋាភិបាលលោកស្រីបានស្ងាត់ស្ងៀមនៅក្នុងរឿងនេះ។ អ្វីដែលគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលទៅទៀតនោះ គឺលោកស្រី ស៊ូជី ខ្លួនឯងផ្ទាល់បានឡើងតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ដើម្បីការពារសកម្មភាពនៃអំពើព្រៃផ្សៃនេះ។
ទង្វើនេះទទួលបានការសាទរ យ៉ាងក្លៀវក្លានៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា។ ការសាទរនេះ អាចឆ្លុះបញ្ចាំងតាមរយៈការឈ្នះឆ្នោតជាថ្មីរបស់គណបក្ស NLD កាលពីឆ្នាំ ២០២០។ នៅលើឆាកអន្តរជាតិវិញ លោកស្រីត្រូវបានគេលែងទទួលស្គាល់ថា ជានិមិត្តរូបនៃសន្តិភាព និងសិទ្ធិមនុស្សទៀតឡើយ ខណៈពានរង្វាន់ជាច្រើនពីអង្គការនានាត្រូវបានគេដកហូត ហើយអ្នកធ្វើការផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សជាច្រើន បានរិះគន់លោកស្រីខ្លាំងៗពីការការពារសកម្មភាពរបស់ពួកយោធា។
មតិជាច្រើនបានយល់ឃើញថា ដោយសារតែរឿងរ៉ូហ៊ីងយ៉ានេះហើយ ធ្វើឱ្យការជាប់ឃុំរបស់លោកស្រីនៅក្នុងពេលរដ្ឋប្រហារនេះមិនសូវត្រូវបានគេបង្ហាញក្ដីអាណិតអាសូរដូចកាលពីមុន។
លោកស្រី Miemie Winn Byrd អ្នកស្រាវជ្រាវ ១ រូប នៅមជ្ឈមណ្ឌលបូព៌ាបស្ចិមនៃរដ្ឋហាវ៉ៃ សហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រាប់សារព័ត៌មាន NPR ថា «មិនទាន់មាននរណាបានដាក់ការទាមទារជាក់លាក់ណាមួយ ដើម្បីឱ្យដោះលែងលោក ស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជីនោះទេ។ យោងតាមទំនោរនេះ ខ្ញុំសន្និដ្ឋានថា ការបាក់មុខនៅឆាកអន្តរជាតិរបស់លោកស្រីអាចជាកត្តាមួយ»។
លោក Kenneth Roth នាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស Human Right Watch បានសរសេរនៅក្នុងបណ្ដាញសង្គម Twitter កាលពីពេលកន្លងទៅថា៖ «លោកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជី ធ្លាប់ជាជនរងគ្រោះនៃការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សដ៏ល្បីឈ្មោះមួយ។ លោកស្រីឈ្នះពានរង្វាន់ណូបែល ដោយសារតែរឿងនេះ។ លោកស្រីជាអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សដ៏អន់ម្នាក់។ សួរជនជាតិរ៉ូហ៊ីងយ៉ាទៅដឹងហើយ។ ពេលនេះ លោកស្រីត្រឡប់មកជាជនរងគ្រោះវិញ តែលើកនេះមិនដូចពីមុនទៀតទេ»។
នាយិកាផ្នែកតស៊ូមតិនៃអង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិលោកស្រី Carolyn Nash បានប្រាប់ NPR ថា៖ «ដោយសារតែរឿងរ៉ូហ៊ីងយ៉ា ទើបលោកស្រី ស៊ូជី ក្លាយជាតួអង្គសិទ្ធិមនុស្សយ៉ាងស្មុគស្មាញ ១ រូប»។
ស្រដៀងគ្នានេះដែរ ប្រវត្តិវិទូដ៏ល្បីខាងទំនាក់ទំនងអាមេរិក-អាស៊ីអាគ្នេយ៍លោកសាស្ត្រាចារ្យ Kenton Clymer បានលើកឡើងថា៖ «ប្រាកដណាស់ រឿងរ៉ូហ៊ីងយ៉ាធ្វើឲ្យលោកស្រី ស៊ូជី បាត់បង់កិត្តិយសនៅលើឆាកអន្តរជាតិ។ រឿងជាច្រើននោះដោយសារតែលោកស្រីឡើងការពារសកម្មភាពរបស់យោធានៅក្នុងតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ»។
បន្ថែមពីលើរឿងនេះទៀតលោក John Stifton មកពីអង្គការ ឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch បានលើកឡើងថា៖ «សិទ្ធិមនុស្សនៅភូមា មិនមែនជារឿងអំពីមនុស្សតែម្នាក់ទៀតនោះទេ។ វាជាបញ្ហាទាំងមូល ចាប់តាំងពីរដ្ឋប្រហារដោយលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យត្រូវបានផ្ដួលរលំ និងមានការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរកំពុងតែកើតឡើងនៅក្នុងពេលនេះ»។ នេះបើតាមការលើកឡើងរបស់លោកនៅក្នុងកិច្ចសម្ភាសន៍ជាមួយសារព័ត៌មាន NPR។
ក្រោយរដ្ឋប្រហារខែកុម្ភៈ លោកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជី ត្រូវបានជាប់ឃុំ និងត្រូវបានជាប់ចោទក្រោមបទល្មើសជាច្រើនករណីចាប់តាំងពីរឿងល្មើសបទបញ្ជាកូវីដ ១៩ រហូតដល់បទល្មើសញុះញង់បង្កចលាចលដល់សណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណៈ៕
ហ៊ីម រដ្ឋា