អ្នកស្រី សាន យឿន អតីតអ្នកចម្រៀងជំនាន់ខ្មែរក្រហមដែលនៅមានជីវិត។ រូបថត សហការី
កំពង់ចាមៈ អស់រយៈពេលជាង ៤០ ឆ្នាំ អ្នកចម្រៀងស្រីនៃរបបខ្មែរក្រហមដ៏ល្បីល្បាញម្នាក់ បានរស់នៅយ៉ាងស្ងប់ស្ងៀមជាមួយមុខរបរធ្វើស្រែចម្ការផ្សំគ្នាជាមួយជំនាញចាប់សរសៃដ៏សាមញ្ញ ដោយលែងនឹកនាពីអាជីពជាអ្នកចម្រៀងដែលជួយឱ្យគាត់រក្សាជីពជនពីការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញដោយក្រុមអាវខ្មៅនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។
ថ្វីបើយ៉ាងដូច្នេះក្ដី ស្ត្រីដែលមានសម្បុរខ្មៅស្រអែម និងស្នាមជ្រីវជ្រួញនៅលើផ្ទៃមុខ បានអង្គុយយោលអង្រឹង ក្មេងប្រុសម្នាក់ ដែលចងពីលើគ្រែតូចមួយនៅក្រោមផ្ទះរបស់គាត់ដែលមានប្រក់ក្បឿង ១ កំណាត់មុខ និងប្រក់ស័ង្កសីនៅកំណាត់ក្រោយ បានបន្លឺសំនៀងយ៉ាងគ្រលួចបំពេរក្មេងប្រុស ដែលកំពុងស្រែកយំនោះឱ្យស្ងប់ស្ងាត់ ហើយគេងលង់លក់យ៉ាងស្កប់ស្កល់។
«ឱកូនមាសម្ដាយ កូនប្រុសចាំស្ដាប់ម្ដាយនឹងរ៉ាយរ៉ាប់សព្វដល់អ្នកថ្លៃ ពុកក៏ផ្ដែផ្ដាំកូនចាំរាល់ថ្ងៃ ចាំ ១ ជីវី កុំបីភ្លេចឡើយ។ កូនៗសព្វថ្ងៃបានក្ដីសុខាក្រោមទង់កម្ពុជាថ្មីសន្លាងហើយ...»។ ម្ដងហើយម្ដងទៀត ស្ត្រីវ័យ ៦៧ ឆ្នាំ ដែលរស់នៅក្នុងភូមិ ៦ ឃុំព្រែកតានង់ ស្រុកកោះសូទិន ខេត្តកំពង់ចាម គឺអ្នកស្រី សាន យឿន បានចៀងបំពេរចៅប្រុសរបស់គាត់ដែលមានអាយុ ២០ ខែ ខណៈឪពុកម្ដាយរបស់វា កំពុងជាប់កិច្ចការងារនៅឯរាជធានីភ្នំពេញ។
.jpg)
ចម្រៀងដែលអ្នកស្រី យឿន ច្រៀងបំពេរចៅប្រុសរបស់គាត់នោះមានចំណងជើងថា «សូមកូនៗកុំភ្លេចឈាមស្រស់របស់យុទ្ធមិត្តយើងឱ្យសោះ!»។ វាគឺជាចម្រៀង ១ ក្នុងចំណោមចម្រៀងជាង ៣០០ បទ ដែលត្រូវបានប្រព័ន្ធឃោសនាការនាសម័យប៉ុលពត (១៧ មេសា ១៩៧៥ ដល់ ៧ មករា ១៩៧៩) បានរៀបចំនិពន្ធចងក្រង និងផលិតឡើងជាកាសែតម៉ាញ៉េ សម្រាប់យកទៅចាក់ផ្សាយនៅតាមការដ្ឋានជីកប្រឡាយ លើកទំនប់ និងនៅតាមវាលស្រែនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជាក្នុងសម័យកាលនោះ ដែលមនុស្សក្មេងចាស់ ប្រុសស្រី ត្រូវបានបង្ខំឱ្យធ្វើការដូចជាសត្វធាតុ។
បច្ចុប្បន្ន បទចម្រៀងក្នុងសម័យខ្មែរក្រហមទាំងអស់ ជាពិសេសបទចម្រៀងខាងលើនេះ មានមនុស្សតិចណាស់ ដែលបានស្ដាប់ឮ និងឃើញម្ចាស់សំនៀងដើមរបស់វាដោយផ្ទាល់ភ្នែក ហើយក៏មិនដឹងថា អ្នកច្រៀងបទចម្រៀងមួយនេះមានឈ្មោះអ្វីនោះដែរ។ មនុស្សមួយចំនួនបានស្ដាប់វាតាមរយៈការទស្សនាភាពយន្តឯកសារនៅក្នុងកម្មវិធីផ្សព្វផ្សាយអប់រំ ស្ដីពីការស្វែងយល់ពីរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ដែលរៀបចំដោយមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ហើយខ្លះទៀតបានស្ដាប់វាតាមប្រព័ន្ធ YouTube ឬនៅតាមហាងកាហ្វេមួយចំនួននៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។
ថ្វីបើអ្នកស្រី យឿន មានអាយុ ៦៧ ឆ្នាំ ប៉ុន្តែសំនៀងរបស់គាត់នៅពីរោះ ហើយដូចគ្នាស្ទើរទាំងស្រុងជាមួយនឹងសំនៀងដើមរបស់អ្នកចម្រៀងស្រី ដែលមានវ័យជាង ២០ ឆ្នាំម្នាក់ នៅក្នុងសម័យ ប៉ុល ពត ដែលច្រៀងបទចម្រៀង
«សូមកូនៗកុំភ្លេចឈាមស្រស់របស់យុទ្ធមិត្តយើងឱ្យសោះ!» រួមគ្នាជាមួយអ្នកចម្រៀងប្រុសម្នាក់ក្នុងសម័យកាលនោះ។
អ្នកភូមិរបស់គាត់ជាច្រើនមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំង ខណៈបានស្ដាប់ឮគាត់ច្រៀងបំពេរចៅរបស់គាត់ម្ដងៗ ហើយនាំគ្នាសរសើរគាត់ថា «ច្រៀងបានពីរោះ ដូចជាម្ចាស់ដើម!»។ ការពិត ម្ចាស់សំនៀងបទនេះ គឺជារូបគាត់ផ្ទាល់តែម្ដង។
ក្នុងជំនួបផ្ដល់បទសម្ភាសផ្ទាល់ជាមួយ ភ្នំពេញ ប៉ុស្តិ៍ កាលពីខែមុន អ្នកស្រី សាន យឿន បានទម្លាយអាថ៌កំបាំងជាច្រើនអំពីជីវភាពរស់នៅរបស់គាត់ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ដែលពោរពេញដោយការកាប់សម្លាប់ និងការធ្វើទារុណកម្មដ៏សាហាវព្រៃផ្សៃបំផុតដែលមនុស្សប្រមាណជាង ៤ លាននាក់ ដែលនៅរស់រានមានជីវិតពីរបបដ៏យង់ឃ្នងនេះ គឺជាសាក្សីរស់សម្រាប់បង្ហាញ ឬបរិយាយពីការពិតប្រាប់ដល់កូនចៅរបស់ពួកគេនាពេលបច្ចុប្បន្ន ក៏ដូចជាមនុស្សក្នុងពិភពលោកទាំងមូលបានដឹង។
អ្នកស្រីបាននិយាយថា៖ «នៅចុងឆ្នាំ ១៩៧៣ ខ្ញុំត្រូវបានថ្នាក់ដឹកនាំនៃក្រុមចលនាខ្មែររំដោះជាតិ (ក្រុមចលនាខ្មែរក្រហម) ជ្រើសរើសឱ្យចូលបម្រើក្នុងវិស័យសិល្បៈ ដែលពេលនោះខ្ញុំទើបតែអាយុ ១៧ ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ»។
បើតាមអ្នកស្រី យឿន នៅក្នុងចុងឆ្នាំ ១៩៧៣ និងដើមឆ្នាំ ១៩៧៤ ប្រទេសកម្ពុជា ១ ផ្នែក ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយកងកម្លាំងចលនាខ្មែររំដោះជាតិ ឬខ្មែរក្រហមដែលប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលគ្រប់គ្រងដោយលោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់។ ក្នុងនោះទឹកដីនៃស្រុកកោះសូទិន ដែលជាស្រុកកំណើតរបស់អ្នកស្រី ក៏ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយក្រុមកម្លាំងចលនាខ្មែររំដោះជាតិនេះផងដែរ។
ក្រោយពីបានជ្រើសរើសរួចបានប្រមាណ ១ ខែ អ្នកស្រីត្រូវបានបញ្ជូនទៅកាន់ស្រុកស៊ីធរកណ្ដាល ខេត្តព្រៃវែង ដើម្បីចូលរួមសិក្សាបន្ថែមជាមួយក្រុមសិល្បករ និងសិល្បការិនីជាច្រើននាក់ទៀត ដែលត្រូវបានជ្រើសរើសមកពីតំបន់ភូមិភាគបូព៌ា។ នៅទីនោះអ្នកស្រីត្រូវបានគេឱ្យឈ្មោះថ្មីថាសមមិត្តនារី «ស៊ីម»។
មិនមែនមានតែអ្នកស្រីនោះទេ ដែលត្រូវបានកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមនៃតំបន់រំដោះនោះប្ដូរឈ្មោះថ្មីឱ្យ ក្រុមសិល្បៈទាំងអស់ ដែលត្រូវបានបញ្ជូនទៅដល់ជំរំថ្មីនោះសរុបជាង ១០០ នាក់ ក្នុងនោះមានស្រី ៣០ នាក់ គឺត្រូវបានគេផ្ដល់ឈ្មោះថ្មីឱ្យទាំងអស់។ អ្នកស្រី យឿន បាននិយាយថា នៅពេលនោះ «ខ្ញុំក៏មិនដឹងពីមូលហេតុ ដែលគេប្ដូរឈ្មោះរបស់ពួកយើងបែបនោះដែរ?»។ ប៉ុន្តែក្រោយពីថ្ងៃរំដោះ ៧ មករា ១៩៧៩ ទើបអ្នកស្រីបានដឹងពីមូលហេតុនេះ គឺក្រោយពីឪពុកម្ដាយរបស់គាត់បានប្រាប់ថា នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៥ ឪពុកម្ដាយរបស់គាត់បានសួរកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមមួយចំនួនពីដំណឹងរបស់គាត់ ប៉ុន្តែគ្មាននរណាម្នាក់បានស្គាល់នោះទេ។
អ្នកស្រីនិយាយថា៖ «ការពិតគេប្ដូរឈ្មោះយើង គឺដើម្បីកុំឱ្យឪពុកម្ដាយឬសាច់ញាតិរបស់យើងបានស្គាល់ និងដឹងពីស្ថានភាពដ៏អាក្រក់ ដែលពួកយើងកំពុងប្រឈមនាពេលនោះ។ ព្រោះក្រៅពីហាត់ច្រៀង និងសម្ដែងសិល្បៈនៅពេលថ្ងៃ ពួកយើងត្រូវបានគេឱ្យទៅជួយជញ្ជូនគ្រាប់ឱ្យកងកម្លាំងចលនារំដោះជាតិខ្មែរ នៅពេលយប់ដើម្បីប្រយុទ្ធតតាំងជាមួយពួកទាហាន លន់ នល់»។
អ្នកស្រីបន្តទៀតថា ក្រោយពីរដ្ឋាភិបាល លន់ នល់ ត្រូវបានផ្ដួលរំលំនៅក្នុងថ្ងៃ ១៧ មេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ ក្រុមរបស់អ្នកស្រី ត្រូវបានគេបំបែកទៅតាមតំបន់ភូមិភាគផ្សេងៗគ្នា។ សំណាងល្អ អ្នកស្រីមិនត្រូវបានផ្លាស់ទៅកន្លែងថ្មីទៀតនោះទេ គឺបន្តហ្វឹកហ្វឺនការសម្ដែង និងច្រៀងចម្រៀងប្រពៃណី និងសម័យ។
នៅក្នុងរដូវរំហើយនាឆ្នាំ ១៩៧៧ ពេលអ្នកស្រីត្រូវបានកម្មាភិបាលខែ្មរក្រហម បញ្ជូនទៅសម្ដែងល្ខោននៅស្រុកជើងព្រៃ ខេត្តកំពង់ចាម អ្នកស្រីបានប្រទះឪពុកមារបស់អ្នកស្រី ដែលជាគ្រូល្ខោន និងជាជាងគំនូរដ៏ល្បីប្រចាំស្រុកកោះសូទិនកាលពីសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម។ ប៉ុន្តែថ្ងៃនោះ វាជាថ្ងៃរីករាយលាយឡំនឹងក្ដីរន្ធត់ជាពន់ពេកនៅក្នុងជីវិតរបស់អ្នកស្រី ដែលមិនអាចបំភ្លេចបាន។
«ពេលប្រទះឃើញឪពុកមាខ្ញុំដំបូង ខ្ញុំមានអារម្មណ៍រំភើបចិត្តណាស់ ខ្ញុំបានស្ទុះរត់ទៅរកគាត់ ប៉ុន្តែមិនទាន់ទៅដល់គាត់ផង ស្រាប់តែមានឈ្លប ២-៣ នាក់ បានចាប់អូសគាត់ហើយវាយទាត់ធាក់រហូតធ្លាក់ឈាមតាមមាត់។ បន្ទាប់មកពួកគេក៏បានចាប់គាត់ដាក់លើរទេះគោហើយដឹកចេញទៅបាត់»។អ្នកស្រីយឿនបាននិយាយបន្តថា៖ «ពេលនោះខ្ញុំមានអារម្មណ៍តក់ស្លុតខ្លាំងណាស់ ព្រោះខ្ញុំមិនដែលឃើញក្រុមកងឈ្លបបដិវត្តន៍ធ្វើបែបនេះទៅលើប្រជាជនឡើយ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៧៣ មក»។
ក្រោយពីជួបរឿងបែបនោះផ្ទាល់ភ្នែក អ្នកស្រី យឿន ដែលកាលនោះពួកខ្មែរក្រហមហៅថា សមមិត្តនារី «ស៊ីម» បានព្យាយាមរកមធ្យោបាយ ដើម្បីគេចចេញពីក្រុមសិល្បៈ ហើយដើរស្វែងរកឪពុកម្ដាយបងប្អូនរបស់ខ្លួន។ ទីបំផុតនៅយប់ ១ ខណៈមេឃកំពុងមានភ្លៀងខ្យល់យ៉ាងខ្លាំង អ្នកស្រីបានរត់ចេញពីជំរំសិល្បៈ ហើយធ្វើដំណើរទៅភូមិកំណើតក្នុងស្រុកកោះសូទិន ខេត្តកំពង់ចាម ដោយបន្លំខ្លួនជាកសិករ។
អ្នកស្រីបន្ថែមថា៖ «ខ្ញុំធ្វើដំណើរ៣ថ្ងៃ ទើបដល់ផ្ទះឪពុកម្ដាយខ្ញុំនាពេលព្រលប់ ពួកគាត់មានការត្រេកអរណាស់ ហើយប្រាប់ខ្ញុំថា កុំចេញទៅណាទៀត ហើយថា ក្រុមគ្រួសាររបស់ឪពុកមារបស់ខ្ញុំ ត្រូវពួកកងឈ្លបនាំយកទៅសម្លាប់អស់ហើយ»។
ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះមក អ្នកស្រី យឿន បានសម្ងំរស់នៅដោយលួចលាក់នៅក្នុងផ្ទះជាមួយជីដូនចាស់រហូតដល់ថ្ងៃរំដោះ ៧ មករា ឆ្នាំ ១៩៧៩ ទើបចេញមកបង្ហាញមុខជាថ្មី ប៉ុន្តែមិនចូលរួមបម្រើការងារក្នុងវិស័យសិល្បៈឡើយ។ នៅក្នុងឆ្នាំដដែលនោះ អ្នកស្រីក៏បានសម្រេចចិត្តរៀបការជាមួយ បុរសជាយោធាម្នាក់ ឈ្មោះ សុខ ម៉ៅ ជាអ្នករស់នៅស្រុកភ្នំក្រវាញ ខេត្តពោធិ៍សាត់ ហើយបានបង្កើតក្រុមគ្រួសារដ៏ធំមួយ ដោយមានកូន ៩ នាក់ (ប្រុស ៣ ស្រី ៦នាក់)។ នៅក្នុងឆ្នាំ ២០០៣ អ្នកស្រី យឿន បានសម្រេចចិត្តលែងលះជាមួយ លោក សុខ ម៉ៅ ហើយទ្រាំរស់ចិញ្ចឹមកូនទាំង ៩ នាក់តែម្នាក់ឯង ជាមួយការប្រកបមុខរបរធ្វើស្រែចម្ការ និងការចាប់សរសៃ។
ថ្វីបើយ៉ាងដូច្នេះក្ដី អ្នកស្រីពុំដែលអប់រំកូនៗឱ្យស្អប់ប្ដីរបស់គាត់ ដែលត្រូវជាឪពុករបស់កូនៗគាត់ឡើយ។ បច្ចុប្បន្ន កូនៗរបស់គាត់បានរៀបការ ប្រពន្ធ-ប្ដី ចំនួន ៨ នាក់ហើយ។ ប៉ុន្តែគ្មាននរណាម្នាក់ មានអាជីពជាអ្នកចម្រៀងនោះទេ។
បើតាមអ្នកស្រី យឿន ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម អ្នកស្រីបានច្រៀងចម្រៀង ដែលខាងកម្មាភិបាលនៃក្រសួងឃោសនាការ និងសិល្បៈ និពន្ធយកមកឱ្យគាត់ច្រៀងសរុបប្រមាណ ២០០ បទ។ ក្នុងនោះបទខ្លះគាត់ច្រៀងម្នាក់ឯង បទខ្លះទៀតច្រៀងជាពួក និងបទខ្លះទៀត ច្រៀងជាមួយអ្នកចម្រៀងជាបុរស ដូចជាបទ «សូមកូនៗកុំភ្លេចឈាមស្រស់របស់យុទ្ធមិត្តយើងឱ្យសោះ! អក្ខរាកូនៗ ប្ដេជ្ញារៀនសូត្រវីរភាពរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា ដ៏មហាអស្ចារ្យ...និងបទសូមកូនៗចងចាំប្រពៃណីបដិវត្តន៍យើងជារៀងរហូត»។ ក្រៅពីច្រៀងចម្រៀងថតដាក់នៅក្នុងកាសែតម៉ាញ៉េហើយនោះ គាត់បានចេញសម្ដែងតាមបណ្ដាខេត្តមួយចំនួនក្នុងតំបន់ភូមិភាគបូព៌ាចំនួនជាង ៣០០ កន្លែង ដោយមានទាំងការសម្ដែងជាល្ខោនយីកេ និងអាយ៉ៃ ផងដែរ។
«អារម្មណ៍របស់ខ្ញុំនៅពេលនោះ គឺសប្បាយចិត្តខ្លាំងណាស់ដោយគិតថាការទះដៃ និងយំស្រែករបស់ប្រជាជនដែលបានមកទស្សនាការសម្ដែងរបស់ខ្ញុំ ពួកគាត់រំភើប និងរំជួលចិត្ត ទៅលើសាច់រឿងដែលខ្ញុំបានសម្ដែង»។
អ្នកស្រី យឿន បាននិយាយថា៖ «ប៉ុន្តែដល់ពេលឥឡូវនេះ ខ្ញុំគិតថា ពួកគាត់ទះដៃ និងយំស្រែកនាពេលនោះគឺចង់ចំអកមកឱ្យខ្ញុំតែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះជីវភាពអ្នកមូលដ្ឋាន គឺលំបាកខ្លាំងណាស់ ថែមទាំងគ្មានអាហារបរិភោគគ្រប់គ្រាន់ដូចជា ពួកយើងខ្ញុំជាសិល្បៈនោះឡើយ»។
នេះជាអ្វីដែលអ្នកស្រី យឿន និយាយថា គាត់សុខចិត្តរស់នៅក្នុងអាជីពថ្មី ជាកសិករ និងជាអ្នកចាប់សរសៃ ប្រសើរជាងធ្វើជាអ្នកសិល្បៈដែលបម្រើមនោគមន៍វិជ្ជានយោបាយរបស់ក្រុមបដិវត្តន៍ណាមួយផ្សេងទៀតទាំងងងឹតភ្នែកស្រស់ ដូចកាលពីអតីតកាល៕
