ប្រវត្តិនៃគម្រោងកិច្ចសហប្រតិ-បត្តិការផ្នែកច្បាប់មួយរបស់ JICA ជាមួយក្រសួងយុត្តិធម៌ បានចាប់ផ្ដើមដំណើរការក្នុងគោលដៅជួយជ្រោមជ្រែងនៅក្នុងកិច្ចការតាក់តែងសេចក្ដី-ព្រាងក្រមរដ្ឋប្បវេណី និងក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី។ នៅក្នុងដំណើរការនៃការតាក់តែងសេចក្ដីព្រាងក្រមនេះ ត្រូវបានបង្កើតក្រុមការងារមួយក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងក្រុមការងារមួយមក ពីប្រទេសជប៉ុន។
ចំពោះនីតិវិធីនៃការតាក់តែងក្រមទាំង២នេះ ក្រុមការងារនៃប្រទេសជប៉ុន ត្រូវបានបែងចែកទៅជាក្រុមដែលទទួលបន្ទុកក្រមរដ្ឋប្បវេណី និងក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី។ រីឯក្រុមការងារនៃប្រទេសកម្ពុជាវិញ ជំហានដំបូងគឺផ្ដល់ព័ត៌មានដែលពាក់ព័ន្ធនានាក្នុង ស្រុកទៅឱ្យក្រុមការងារនៃប្រទេសជប៉ុន ដើម្បីរៀបចំសេចក្ដីព្រាងដំបូងសម្រាប់ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ និងយកមកដាក់ពិភាក្សាជាមួយនឹងក្រុមការងារប្រទេស កម្ពុជា ដោយមានការបកប្រែពីភាសាជប៉ុនមកជាភាសាខ្មែរ។
នៅក្នុងការពិភាក្សានៃការរៀបចំក្រមទាំង២នេះ ខាងភាគីជប៉ុនគ្រាន់តែផ្ដល់មាតិកា ខ្លឹមសារសំខាន់ៗដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃសេចក្ដីព្រាងក្រមទាំង២នេះតែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែការសម្រេចទៅលើខ្លឹមសារនៃសេចក្ដីព្រាងក្រមទាំង២នេះ គឺអាស្រ័យទៅលើការសម្រេចរបស់ភាគីកម្ពុជា។
ជាមួយគ្នានេះ ដើម្បីសម្រួលសម្រាប់កិច្ចពិភាក្សារវាងក្រុមការងារកម្ពុជា និងក្រុមការងារជប៉ុន ភាគីជប៉ុនបានបញ្ជូនជំនាញការជប៉ុនរយៈពេលវែង មកធ្វើជាទីប្រឹក្សាផ្នែកច្បាប់ ដើម្បីមកធ្វើការផ្ទាល់ជាមួយក្រសួងយុត្តិធម៌កម្ពុជា ព្រមទាំងធ្វើការបណ្ដុះបណ្ដាលនានា តាមរយៈសិក្ខាសាលាខ្នាតតូច និងខ្នាតធំជាច្រើន។
បន្ថែមពីនេះទៀត នៅក្នុងការពិភាក្សាសេចក្ដីព្រាងនៃក្រមទាំង២នេះ ត្រូវបានយកមកត្រួតពិនិត្យយ៉ាងលម្អិត មុននឹងធ្វើការសម្រេចថាតើត្រូវប្រើប្រាស់ពាក្យពេចន៍ខ្មែរណាមួយនៅ ក្នុងភាសាច្បាប់ឱ្យបានត្រឹមត្រូវ និងបែងចែកច្បាស់នៅក្នុងនីតិវិធី និងធ្វើការពិភាក្សាម្ដង១មាត្រាៗនៃសេចក្ដីព្រាងក្រមទាំង២នេះ។
ជាលទ្ធផល ក្រមរដ្ឋប្បវេណីត្រូវបានអនុម័តនៅឆ្នាំ២០០៧ និងក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណីត្រូវបានអនុម័តនៅឆ្នាំ២០០៦។ ក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី បានដើរតួយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការសម្រួលដល់នីតិវិធីនៃការអនុវត្តនៅក្នុងការដោះស្រាយវិវាទផ្នែករដ្ឋប្បវេណី នៅតាមសាលាជម្រះក្ដីគ្រប់ជាន់ថ្នាក់។
បន្ទាប់មក នៅថ្ងៃទី២១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១១ ប្រទេសកម្ពុជាបានចាប់ផ្ដើមអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណី ដែលនេះគឺជាការបោះជំហានថ្មីមួយ ដែលប្រទេសកម្ពុជាមានបទប្បញ្ញត្តិសារធាតុលើវិស័យរដ្ឋប្បវេណី ដែលអាចឆ្លើយតបនិងដោះស្រាយនូវគ្រប់បញ្ហាដែលទាក់ទងនឹងសិទ្ធិនិងកាតព្វកិច្ចរបស់ប្រជាពលរដ្ឋពាក់ព័ន្ធនឹងផ្នែករដ្ឋប្បវេណី។
ចំពោះទាំងនៅក្នុងការតាក់តែង និងនៅក្នុងការអនុវត្តនៃក្រមទាំង២នេះ គឺជៀសមិនផុតពីការជួបនូវការលំបាកឡើយ ប៉ុន្តែផ្លូវណាដែលលំបាក រមែងនាំទៅកាន់ទីកន្លែងដែលមានទេសភាពស្អាត។ កន្លងមក នៅក្នុងការអនុវត្តក្រមទាំង២នេះ មានទស្សនៈខ្លះទទួលស្គាល់ថាក្រមរដ្ឋប្បវេណី និងក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី ពិតជាមានលក្ខណៈទំនើបកម្មពិតមែន ប៉ុន្តែក៏នៅមានទស្សនៈខ្លះទៀតបានរិះគន់ទៅលើការប្រើប្រាស់វាក្យសព្ទថ្មីៗនៅក្នុងក្រមទាំង២នេះ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យមានការពិបាកយល់ និងពិបាកក្នុងការអនុវត្តផងដែរ។
ប្រវត្តិនៃគម្រោងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការផ្នែកច្បាប់មួយរបស់ JICA ជាមួយក្រសួងយុត្តិធម៌ បានចាប់ផ្ដើមដំណើរការក្នុងគោលដៅជួយជ្រោមជ្រែងនៅក្នុងកិច្ចការតាក់តែងសេចក្ដី-ព្រាងក្រមរដ្ឋប្បវេណី និងក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី។ នៅក្នុងដំណើរការនៃការតាក់តែងសេចក្ដីព្រាងក្រមនេះ ត្រូវបានបង្កើតក្រុមការងារមួយក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងក្រុមការងារមួយមក ពីប្រទេសជប៉ុន។
ចំពោះនីតិវិធីនៃការតាក់តែងក្រមទាំង២នេះ ក្រុមការងារនៃប្រទេសជប៉ុន ត្រូវបានបែងចែកទៅជាក្រុមដែលទទួលបន្ទុកក្រមរដ្ឋប្បវេណី និងក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី។ រីឯក្រុមការងារនៃប្រទេសកម្ពុជាវិញ ជំហានដំបូងគឺផ្ដល់ព័ត៌មានដែលពាក់ព័ន្ធនានាក្នុង ស្រុកទៅឱ្យក្រុមការងារនៃប្រទេសជប៉ុន ដើម្បីរៀបចំសេចក្ដីព្រាងដំបូងសម្រាប់ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ និងយកមកដាក់ពិភាក្សាជាមួយនឹងក្រុមការងារប្រទេស កម្ពុជា ដោយមានការបកប្រែពីភាសាជប៉ុនមកជាភាសាខ្មែរ។
ទាក់ទិនទៅនឹងទស្សនៈរិះគន់នេះ លោកជំទាវ ចាន់ សុទ្ធាវី ជាអ្នកគ្រប់គ្រងគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ វិស័យច្បាប់ និងយុត្តិធម៌បច្ចុប្បន្ន និងជារដ្ឋលេខាធិការប្រចាំការដែលជាថ្នាក់ដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ស្ត្រីតែម្នាក់នៃក្រសួងយុត្តិធម៌ បានមានប្រសាសន៍លើកឡើងថា៖«បទប្បញ្ញត្តិដែលទាក់ទងនឹងវិស័យរដ្ឋប្បវេណី គឺជាបទប្បញ្ញត្តិដែលមានលក្ខណៈស្មុគស្មាញជាទីបំផុត ហេតុនេះបើយើងរៀបចំខ្លឹមសារនៃបទប្បញ្ញត្តិនីមួយៗ ព្រមទាំងការប្រើប្រាស់ពាក្យពេចន៍មិនច្បាស់លាស់ទេ អាចនឹងបង្កការលំបាកក្នុងការអនុវត្ត ហើយនឹងធ្វើឱ្យយើងមិនអាចញែកដាច់នៅក្នុងបទប្បញ្ញត្តិនីមួយៗ ឬ នៅក្នុងនីតិវិធីនីមួយៗដែលបញ្ញត្តនៅក្នុងច្បាប់ ដូច្នេះការប្រើប្រាស់ពាក្យពេចន៍ថ្មី វាមិនមែនជារឿងចម្លែកនោះទេ ដោយហេតុថាពាក្យពេចន៍ថ្មីៗទាំងនោះ អាចមានលក្ខណៈថ្មីសម្រាប់កម្ពុជា ប៉ុន្តែបើពិនិត្យមើលទៅលើច្បាប់របស់ប្រទេសផ្សេងៗវិញ ពាក្យទាំងនេះត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅក្នុងនីតិកម្មនៃការតាក់តែងច្បាប់នៃប្រទេសមួយចំនួន ដូចជាប្រទេសជប៉ុន ជាឧទាហរណ៍។
កត្តាដែលសំខាន់នៅក្នុងការរៀបចំច្បាប់ គឺត្រូវរៀបចំច្បាប់មួយដែលអាចដោះស្រាយនូវរាល់បញ្ហាពាក់ព័ន្ធនឹងវិស័យរដ្ឋប្បវេណី ក៏ដូចជាកិច្ចការពារសិទ្ធិ និងផលប្រយោជន៍ស្របច្បាប់របស់ប្រជាពលរដ្ឋ»។
លោកជំទាវបានបន្ថែមទៀតថា៖ «មធ្យោបាយដើម្បីជម្នះនូវការលំបាក ភាពស្មុគស្មាញ និងទស្សនៈរិះគន់ គឺយើងត្រូវប្រឹងប្រែងរួមគ្នា ព្រមទាំងខិតខំស្វែងយល់អំពីមូលហេតុ និងសារៈប្រយោជន៍នៃការប្រើប្រាស់ពាក្យពេចន៍ថ្មីៗទាំងនោះ ហើយត្រូវបង្កើនការផ្សព្វផ្សាយ ទាំងខ្លឹមសារនៃក្រមទាំង២ និងសារៈប្រយោជន៍នៃការប្រើប្រាស់ពាក្យពេចន៍ថ្មីៗទាំងនោះឱ្យបានទូលំ-ទូលាយដល់អ្នកច្បាប់ និងសាធារណ-ជនទូទៅ»។
ការពង្រឹងចំណេះដឹងលើក្រមទាំង២ ពិតជាមានភាពខ្លាំងក្លា ប៉ុន្តែនៅតែត្រូវការថាមពលប្រកបដោយភាពក្លៀវក្លាពីសំណាក់អ្នកប្រកបវិជ្ជាជីវៈច្បាប់ទាំងអស់ ដែលនឹងចូលរួមក្នុងការជ្រោមជ្រែងពលរដ្ឋខ្មែរទូទៅឱ្យស្វែងយល់ថា តើច្បាប់និយាយពីអ្វី។
កិច្ចសហប្រតិបត្តិការនៃការអនុវត្ត «គម្រោងអភិវឌ្ឍន៍វិស័យច្បាប់ និងយុត្តិធម៌» នេះ បច្ចុប្បន្នឈានទៅដល់ការអនុវត្តគម្រោងនៅក្នុងដំណាក់កាលទី៥ ហើយ។ នៅក្នុងការអនុវត្តគម្រោងដំណាក់កាលទី៥ នេះ យើងបានផ្ដោតសំខាន់ទៅលើការតាក់តែងបទប្បញ្ញត្តិគតិយុត្តដែលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងក្រមរដ្ឋប្បវេណី និងក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី ការតាក់តែងទម្រង់គំរូដើម្បីសម្រួលដល់អ្នកអនុវត្តច្បាប់ប្រើប្រាស់ និងការដាក់បង្ហាញសេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការ ដើម្បីឱ្យសាធារណជននៅទូទាំងប្រទេសអាចស្វែងយល់ទៅលើសេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការ។
អស់រយៈកាលកន្លងមកនេះ គម្រោងបានធ្វើការផ្សព្វផ្សាយសេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការ ទាក់ទងវិស័យរដ្ឋប្បវេណីនេះ បានចំនួន៦៤ ហើយ។ សកម្មភាពនៃការអនុវត្តគម្រោងដំណាក់កាលទី៥ នេះ ក៏ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការជាក់ស្ដែងរបស់ប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ។
បើគិតមកទល់បច្ចុប្បន្ន ដោយគិតចាប់ពីថ្ងៃទី២១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១១ មក គឺជាខួបគម្រប់១០ឆ្នាំហើយនៃការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណី។
ជារួម ចាប់ពីដំណើរការចាប់ផ្ដើមនៃការតាក់តែងក្រមរដ្ឋប្បវេណី និងក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី រហូតដល់ការអនុវត្តនៃគម្រោងដំណាក់កាលទី៥នេះ បានឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីភាពជោគជ័យយ៉ាងរឹងមាំនៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការនៅក្នុងការអភិវឌ្ឍវិស័យរដ្ឋប្បវេណីនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើង៕