លោក ហេនរី គីស៊ីងហ្គឺ (Henry Kissinger)ដែលជាអតីតអ្នកការទូត និងជាទីប្រឹក្សាប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិ។ AFP
ថ្ងៃទី ២៧ ខែឧសភា ឆ្នាំ ២០២៣ លោក ហេនរី គីស៊ីងហ្គឺ (Henry Kissinger) ដែលជាអតីតអ្នកការទូត និងជាទីប្រឹក្សាប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិ បានប្រារព្ធពិធីខួបកំណើតគម្រប់ ១០០ ឆ្នាំរបស់លោក។
លោក គឺជាសហសេវិកនយោបាយ ១រូបក្នុងចំណោមអ្នកផ្សេងទៀតជាច្រើន ដែលនៅរស់រានមានជីវិតដល់សព្វថ្ងៃ និងដែលធ្លាប់មានឥទ្ធិពលទៅលើគោលនយោបាយការបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងសម័យកាលដ៏លំបាក ដូចជាសម័យប្រធានាធិបតី រីឆាដ និចសុន (Richard Nixon) និងសម័យសង្រ្គាមវៀតណាមជាដើម។
លោកបានកើតនៅថ្ងៃទី២៧ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩២៣ នៅប្រទេសអាល្លឺម៉ង់។
លោកនៅតែមានភាពល្បីល្បាញជុំវិញមុខតួនាទីដ៏មានឥទ្ធិពលទៅលើគោលនយោបាយការបរទេសរបស់អាមេរិកនៅអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ និងឆ្នាំ១៩៧០ រួមទាំងការសម្រេចដកទ័ពសហរដ្ឋអាមេរិកចេញពីប្រទេសវៀតណាមផងដែរ ប៉ុន្តែលោកក៏បានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការសម្រេចចិត្តរបស់អាមេរិក ចូលរួមចំណែកក្នុងជម្លោះផ្សេងៗជាច្រើននៅលើពិភពលោក។
កាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ លោក ដេវីដ គីស៊ីងហ្គឺ (David Kissinger) ដែលត្រូវជាកូនប្រុសរបស់លោក ហេនរី បានសរសេរនៅក្នុងកាសែត Washington Post ថា «ខួប ១០០ឆ្នាំរបស់ឪពុកលោក គឺជានិមិត្តសញ្ញានៃប្រវត្តិសាស្ត្រ។
គាត់នៅតែមានភាពសកម្មដោយគ្មានភាពនឿយហត់អស់ពេញ១ ទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ»។
កន្លងមក លោក ហេនរី គីស៊ីងហ្គឺ ធ្លាប់បានផ្តល់ដំបូន្មានជាច្រើនដល់ប្រធានាធិបតីដែលមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឋ និងគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ រួមទាំងសេតវិមានក្នុងអំឡុងពេលរដ្ឋបាល លោក ដូណាល់ ត្រាំ (Donald Trump) ដូចជាការរក្សាឱ្យបាននូវតួនាទីជាទីប្រឹក្សាអន្តរជាតិជាដើម។ គួរដឹងដែរថា លោក ហេនរី ធ្លាប់បានរត់គេចពីរបបណាហ្ស៊ី (Nazi) ជាមួយក្រុមគ្រួសាររបស់លោក កាលពីនៅវ័យក្មេងជំទង់។
រយៈពេល ៨ ឆ្នាំក្នុងនាមជាទីប្រឹក្សាសន្តិសុខជាតិ និងជារដ្ឋលេខាធិការ លោក ហេនរី គីស៊ីងហ្គឺ បានរួមចំណែកយ៉ាងធំធេងដល់ការបង្វែរទិសដៅគោលនយោបាយការបរទេសអាមេរិកសំខាន់ៗ រួមមាន ការទូតដឹកជញ្ជូន (Shuttle Diplomacy)ដើម្បីស្វែងរកសន្តិភាពនៅតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ការចរចាសម្ងាត់ជាមួយប្រទេសចិន ដើម្បីបង្ខូចទំនាក់ទំនងរវាងមហាអំណាចដែលកំពុងងើបឡើង និងការជំរុញឱ្យមានកិច្ចចរចាសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសដើម្បីស្វែងរកការបញ្ចប់ជម្លោះនៅវៀតណាមនិងវត្តមានយោធាអាមេរិកនៅទីនោះ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ លោក ហេនរី គីស៊ីងហ្គឺនិងអតីតប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក និចសុនបានប្រឈមមុខនឹងការរិះគន់យ៉ាងខ្លាំងពីសម្ព័ន្ធមិត្តអាមេរិក នៅពេលដែលកងកម្លាំងកុម្មុយនីស្តវៀតណាមខាងជើងបានវាយកាន់កាប់ទីក្រុងសៃហ្កន (Saigon)បានក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥។
នៅពេលនោះ អាមេរិកបានជម្លៀសបុគ្គលិករបស់ខ្លួនដែលនៅសេសសល់ចេញពីទីក្រុងមួយនេះ ដែលបច្ចុប្បន្នគេហៅថាជាទីក្រុងហូជីមិញ (Ho Chi Minh)។
បន្ថែមលើនេះ លោក ហេនរី គីស៊ីងហ្គឺ ត្រូវបានគេចោទប្រកាន់ពីបទចូលរួមធ្វើឱ្យជម្លោះនៅវៀតណាមកាន់តែរីករាលដាលចូលទៅក្នុងប្រទេសឡាវ និងកម្ពុជា ដែលបណ្តាលឱ្យមានការងើបឡើងនៃរបបខ្មែរក្រហមប្រល័យពូជសាសន៍ ដែលបានសម្លាប់ប្រជាជនកម្ពុជាប្រមាណជាជាង២លាននាក់។
គំនិតយល់ស្របរបស់លោក ហេនរី គីស៊ីងហ្គឺ ទៅលើការសម្រេចចិត្តរបស់រដ្ឋាភិបាលអាមេរិក ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ ថា ជាកត្តាជំរុញដ៏សំខាន់មួយក្នុងកំឡុងពេលសង្គ្រាមត្រជាក់ ដែលមានការប្រកួតប្រជែងការទូតរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពសូវៀត ចាប់ផ្តើមពីឆ្នាំ១៩៦៧ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ ដូចជាការកាត់បន្ថយភាពតានតឹងនៃសង្រ្គាមត្រជាក់ ជំនួសវិញដោយការចរចាពាណិជ្ជកម្ម និងអាវុធ រួមទាំងសន្ធិសញ្ញាស្ដីពីការពិភាក្សាកម្រិតអាវុធយុទ្ធសាស្ត្រជាដើម។
លោក ហេនរី គីស៊ីងហ្គឺ ក៏ធ្លាប់ទទួលបានពានរង្វាន់មេដាយសេរីភាព ពីលោក ជឺរ៉ាល់ ហ្វដ (Gerald Ford)ដែលជាអតីតប្រធានាធិបតីអាមេរិកទី៣៨ ចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៤ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៧។ ប្រធានាធិបតីរូបនេះ បាននិយាយថា៖«លោកហេនរី គីស៊ីងហ្គឺគឺជាមនុស្សអស្ចារ្យរបស់អាមេរិកដោយបានប្រើប្រាស់ប្រាជ្ញានិងក្តីមេត្តាក្នុងការបម្រើសន្តិភាព»។
រីឯអ្នកផ្សេងទៀតបានចោទប្រកាន់ លោក ហេនរី គីស៊ីងហ្គឺថា លោកបានជំរុញឱ្យមានការអនុវត្តគោលនយោបាយដែលគិតតែពីផលប្រយោជន៍អាមេរិក ខណៈដែលអាមេរិកត្រូវជួយពង្រឹងរបបដឹកនាំនៅក្នុងប្រទេសប៉ាគីស្ថាន ស៊ីលី និងឥណ្ឌូនេស៊ីជាដើម៕
