លោក Xavier de Lauzanne ពេលកំពុងលីកាមេរ៉ាថតកន្លងមក។ រូបថត សហការី
ភ្នំពេញៈ បន្ទាប់ពីសិក្សាផ្នែកបដិសណ្ឋារកិច្ច និងធ្វើការ ១០ ឆ្នាំក្នុងវិស័យនេះ លោក Xavier De Lauzanne បានផ្លាស់ប្តូរអាជីព និងងាកមកមើលភាពយន្តវិញ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមកលោកបានផលិតខ្សែភាពយន្តឯកសារជាចម្បងសម្រាប់វិស័យភាពយន្តនៅប្រទេសបារាំង និងក្រៅប្រទេស។
«ទេពហត្ថា» ជាភាពយន្តឯកសារទី២ ដែលលោកបានថតនៅកម្ពុជាបន្ទាប់ពីរឿង «Les Pepites /Little gems» របស់អង្គការដើម្បីភាពញញឹមនៃកុមារ PSE ទទួលជោគជ័យយ៉ាងខ្លាំងនៅប្រទេសបារាំង។ បន្ទាប់មកលោកត្រូវបញ្ចប់ភាពយន្តឯកសារទី ៣ ដែលថតរវាងស៊ីរីនិងអ៊ីរ៉ាក់ ស្តីពីការកសាងឡើងវិញក្រោយសង្គ្រាម។ Lauzanne ក៏កំពុងសរសេរស៊េរីឯកសារស្តីពីកំណើតនៃសកម្មភាពមនុស្សធម៌សម័យទំនើបចាប់តាំងពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៧០។
ខណៈរឿង «ទេពហត្ថា» កំពុងចាក់បញ្ចាំងនៅតាមរោងកុន និងត្រៀមបញ្ចាំងនៅទូទាំងប្រទេស ផលិតករជនជាតិបារាំងនិយាយជាមួយភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ អំពីភាពយន្តឯកសារទី ២ ដែលលោកបានផលិតនៅកម្ពុជា។
តើមានអ្វីជំរុញទឹកចិត្តលោកឱ្យផលិតភាពយន្តឯកសារនេះ?
ខ្ញុំនឹកស្រមៃដល់ភាពយន្តអំពីរបាំព្រះរាជទ្រព្យនៅឆ្នាំ ២០១៧ ពេលខ្ញុំបានជួបព្រះអង្គម្ចាស់ តេសូស៊ីសុវត្ថិ ជាព្រះហស្ដស្តាំរបស់សម្ដេចព្រះរៀម នរោត្ដម បុប្ផាទេវី។ លោកបានបើកទ្វាររបាំព្រះរាជទ្រព្យឱ្យខ្ញុំស្វែងយល់។ បន្ទាប់មកខ្ញុំបានធ្វើការជាមួយនឹងលោក Pierre Kogan ដែលរស់នៅប្រទេសកម្ពុជាយូរជាងខ្ញុំ និងជាអ្នកដែលស្គាល់សិល្បៈក្នុងស្រុកយ៉ាងច្បាស់។
យើងបានធ្វើការស្រាវជ្រាវមួយចំនួន ហើយបានដឹងពីភាពសម្បូរបែបនៃរបាំ ក៏ដូចជារឿងរ៉ាវដ៏អស្ចារ្យជាច្រើនទៀត។ ប៉ុន្តែវាគឺជារឿងរ៉ាវនៃការជួបគ្នារវាង Auguste Rodin និងអ្នករាំរបាំព្រះរាជទ្រព្យរបស់រាជវង្សក្នុងឆ្នាំ ១៩០៦ នៅទីក្រុងប៉ារីសដែលញ៉ាំងចិត្តខ្ញុំឱ្យចាប់ផ្តើមដំណើរផ្សងព្រេងនេះ។
ទំនាក់ទំនងរវាងរបាំព្រះរាជទ្រព្យ និងបារាំងតែងតែមានភាពជិតស្និទ្ធ ហើយខ្ញុំថែមទាំងអាចនិយាយបានថា វាជាការទទួលស្គាល់អ្នករាំរបាំនៅបរទេស ដែលបានជួយដល់ការរស់រាននៃទម្រង់សិល្បៈ បន្ទាប់ពីរបបខ្មែរក្រហមក្រោមកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់លោកគ្រូ-អ្នកគ្រូរបាំ ជាពិសេសសម្ដេចព្រះរៀម បុប្ផាទេវី។
តើសារៈសំខាន់ក្នុងខ្សែភាពយន្តនេះជាអ្វី?
តាមរយៈភាពស្រស់ស្អាត និងការរស់រានមានជីវិតនៃសិល្បៈដូនតា ខ្សែភាពយន្តនេះគឺជាការបង្ហាញនូវអត្តសញ្ញាណ។ និមិត្តសញ្ញា ២ ដែលតំណាងឱ្យប្រទេសកម្ពុជា គឺអង្គរវត្ត និងអ្នករាំអប្សរា។ សារៈសំខាន់នៃវប្បធម៌សម្រាប់ឥទ្ធិពលនៃជាតិសាសន៍មួយត្រូវបានវាយតម្លៃទាបពេកដោយអាជ្ញាធរសាធារណៈ។ សម្ដេចព្រះនរោត្ដមសីហនុ និងព្រះមហាក្សត្រីកុសុមៈ ទ្រង់ជ្រាបច្បាស់អំពីរឿងនេះហើយទ្រង់បានធ្វើទំនើបកម្មរបាំព្រះរាជទ្រព្យដើម្បីលើកតម្កើងឥទ្ធិពលពេលកម្ពុជាត្រូវបានគេហៅថា «គជ់នៃអាស៊ី»។
សព្វថ្ងៃនេះ បន្ទាប់ពីមានភាពច្របូកច្របល់ខ្លាំងពេលដែលបញ្ហាវិស័យសិល្បៈបានក្លាយជារឿងមិនសូវសំខាន់ភាពយន្តរំឭកយើងថា ដើម្បីកសាងជាតិឱ្យធំដែលប្រជាជនមានមោទនភាពចំពោះវាវប្បធម៌ត្រូវតែក្លាយជាអាទិភាពម្តងទៀត។
តើលោកបានជួបបញ្ហាប្រឈមអ្វីខ្លះក្នុងពេលផលិតភាពយន្តឯកសារនេះ?
មានបញ្ហាប្រឈមធំ ២ ក្នុងការផលិតភាពយន្តនេះ។ ទី១ គឺហិរញ្ញវត្ថុ។ អ្នកមានហិរញ្ញវត្ថុវិនិយោគតិចតួចណាស់នៅក្នុងវប្បធម៌។ វាត្រូវចំណាយពេលយូរដើម្បីស្វែងរកដៃគូដែលព្រមមកជាមួយយើង ហើយខ្ញុំសូមអរគុណពួកគេដោយស្មោះ។
ទី២ គឺសិល្បៈ! តើធ្វើដូចម្តេចដើម្បីផលិតភាពយន្តអំពីសិល្បៈសម្រាប់ប្រជាជនខ្មែរ ដែលនិយាយភាសាខ្មែរស្រាប់? ខ្ញុំចង់ផ្តល់ឱ្យភាពយន្តនូវទិដ្ឋភាពជាសកល ព្រោះសម្រាប់ខ្ញុំ រឿងនេះជាឧទាហរណ៍ដ៏អស្ចារ្យមួយក្នុងការទទួលបានការលើកតម្កើងឡើងវិញ បន្ទាប់ពីបាត់បង់អ្វីៗទាំងអស់។ គ្រប់ជាតិសាសន៍ទាំងអស់ប្រកាន់ខ្ជាប់នូវទំនៀមទម្លាប់របស់ខ្លួន ប៉ុន្តែតែងតែមានហានិភ័យនៃការបាត់បង់ ដោយសារតែសម័យទំនើប និងសង្គ្រាម។
នៅក្នុងលក្ខខណ្ឌនៃទម្រង់សិល្បៈដើម្បីឱ្យភាសាមានលក្ខណៈជាសកលខ្ញុំបានចាត់ទុកខ្សែភាពយន្តនេះជាសហសញ្ញារវាងវប្បធម៌ ដោយបច្ចេកទេសពីរោងកុន និងគំនូរសិល្បៈរបស់លោក Rodin ជាមួយនឹងកាយវិការបច្ចុប្បន្នរបស់អ្នករាំ និងសមាសភាពផ្សេងៗ។ភាពយន្តឯកសារចាប់ផ្តើមចាក់បញ្ចាំងនៅប៉ុន្មានថ្ងៃមុន។
តើលោកមើលឃើញមានការចាប់អារម្មណ៍ច្រើនឬទេ ជាពិសេសយុវវ័យ?
ភាពយន្តនេះ ចាប់ផ្តើមចាក់បញ្ចាំងបានល្អណាស់នៅក្នុងរោងកុនក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានថ្ងៃដំបូងនេះ និងមានមតិឆ្លើយតបដ៏ច្រើនពីប្រជាជនកម្ពុជា និងបរទេសគ្រប់ជំនាន់។ មនុស្សគ្រប់គ្នាមានអារម្មណ៍ព្រួយបារម្ភ។ យើងបានជួបយុវជននៅពិធីបុណ្យភូមិ និងមហោស្រពសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ «ទេពកោសល្យស្នាដៃលើកទី៥ (មរតកទាំង ៥)» ក្នុងប៉ុន្មានថ្ងៃថ្មីៗនេះ។ ពួកគេទាំងអស់គ្នាបានប្រាប់យើងថា ពួកគេសប្បាយចិត្តណាស់ដែលបានទស្សនារឿងមួយដែលពួកគេដឹងតិចតួច ប៉ុន្តែវាជាវប្បធម៌របស់ពួកគេ។
សំខាន់បំផុតពួកគេទាំងអស់គ្នានិយាយអំពីមោទនភាពនៃវប្បធម៌បន្ទាប់ពីបានទស្សនាភាពយន្ត។ ការទស្សនាប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ប្រទេសកម្ពុជានាពេលថ្មីៗនេះតាមរយៈសិល្បៈគឺជារឿងថ្មីដែលធ្វើឱ្យពួកគេទទួលបានជាពិសេស។ ម្យ៉ាងវិញទៀតពួកគេភាគច្រើនមិនដែលឃើញភាពយន្តឯកសារក្នុងរោងកុនទេ ហើយភ្ញាក់ផ្អើលនៅពេលឃើញគេចូលចិត្ត!គេមើលឃើញថា ភាពយន្តនេះជាភាពយន្តពិតតាំងពីដើមរហូតដល់ចប់។
តើការផលិតភាពយន្តឯកសារនេះបានផ្ដល់គុណតម្លៃអ្វីខ្លះ?
ការធ្វើការដើម្បីអនាគត និងដើម្បីយុវជនធ្វើឱ្យខ្ញុំមានការប្ដេជ្ញាចិត្តខ្ពស់។ ប៉ុន្តែការផលិតភាពយន្ដនេះបានផ្ដល់នូវគុណតម្លៃជាច្រើនទៀត។ ការទទួលស្គាល់ពីព្រះករុណាជាម្ចាស់តម្កល់លើត្បូងព្រះបាទបរមនាថនរោត្តម សីហមុនី និងព្រះរាជបន្ទូលនៃសេចក្តីសប្បុរសដ៏ក្រៃលែងដែលទ្រង់មានបន្ទូលប្រាប់ខ្ញុំអំពីភាពយន្តបន្ទាប់ពីការចាក់បញ្ចាំងនៅចតុមុខបានធ្វើឱ្យខ្ញុំចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។
ឃើញក្រុមគ្រួសារទាំងជីតាឪពុកម្តាយ និងចៅៗទៅរោងកុនទស្សនារឿងនេះពិតជាធ្វើឱ្យខ្ញុំរំភើបខ្លាំងណាស់។ ព្រោះការបង្កើតភាពយន្តនេះក៏ជាចំណងមិត្តភាពក្នុងគ្រួសារ។ ភាពយន្តដែលអាចប្រមូលផ្តុំគ្នាបានច្រើនជំនាន់ ហើយដែលអាចនិយាយដោយសេរីជាមួយគ្នាមានមិនច្រើនទេ។ ខ្ញុំក៏រំជួលចិត្តផងដែរចំពោះសក្ខីកម្មរបស់ជនបរទេសដែលរកឃើញនូវទិដ្ឋភាពដ៏ពេញចិត្តនៃប្រទេសកម្ពុជាដែលពួកគេបានដឹងតិចតួចហើយដែលធ្វើឱ្យពួកគេកោតសរសើរ។
តើលោកបានរៀនអ្វីខ្លះពីរបាំព្រះរាជទ្រព្យ?
ខ្ញុំបានរៀនពីការរាំរបាំព្រះរាជទ្រព្យ ភាពសម្បូរបែបដ៏អស្ចារ្យរបស់វាលើសពីការចាប់អារម្មណ៍តែដំបូងដូចជនបរទេសទូទៅដទៃ។ កាយវិការបង្កប់អត្ថន័យ និងអារម្មណ៍ ពិតជាខុសប្លែកពីអ្វីដែលយើងមាននៅអឺរ៉ុប។Auguste Rodin នៅប៉ារីសនិង Georges Groslier នៅភ្នំពេញបានពន្យល់វាយ៉ាងល្អនៅដើមសតវត្សរ៍ទី ២១ នេះ។វាពិតជាកម្រមាននៅបស្ចិមប្រទេសសម្រាប់របាំដែលទាក់ទងទៅនឹងទេវភាព។ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍គោរពយ៉ាងខ្លាំង ចំពោះភាពពិសិដ្ឋនៃរបាំនេះ។ «ទេពហត្ថា» ដែលមានន័យថា «ដៃសួគ៌ា» លើកតម្កើងភាពពិសិដ្ឋនៃរបាំព្រះរាជទ្រព្យច្រើនជាងចំណងជើងជាភាសាអង់គ្លេស និងបារាំង៕
