ឡូហ្គោរបស់ក្រុមហ៊ុន ដូចជា facebook, Google, Instagram, Twitter ជាដើម។ រូបថត AFP
កើតឆ្នាំ ១៨៩០ មានអាយុច្រើនខ្លាំងណាស់ទៅហើយ នៅឡើយដើរស្វែងរកអត្ថន័យនៃជីវិត គឺថាពិតជាចង់បានគោលដៅមួយជាក់លាក់។ អ្វីដែលអ្នកនឹងអានបន្តិចទៀតនេះអាចធ្វើឱ្យអ្នកផ្លាស់ប្តូរគំនិតទាំងស្រុងពីពេលនេះតទៅ។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថា ប្រហែលជាក្នុងន័យល្អទៅចុះ តែមិនប្រាកដថា អ្នកនឹងត្រេកអរឬអត់ទេ។
បើអ្នកសញ្ជឹងគិតពីអ្វីៗនៅជុំវិញខ្លួនឱ្យមែនទែន នោះអ្នកអាចចាប់អារម្មណ៍ភ្លាមថា អ្វីៗហាក់ដូចជាមិនដូចរូបរាងខាងក្រៅសោះ។ មនុស្សដែលអ្នកតែងកោតសរសើរយ៉ាងខ្លាំងអាចមិនស័ក្តិសមនឹងកេរ្តិ៍ឈ្មោះនោះសោះក៏ថាបាន។ ក្រោយពីការព្យាយាមទប់ស្កាត់អំពើខុសច្បាប់អស់រយៈពេលជាង ១ សតវត្សរ៍ លទ្ធផលមិនជាទីគាប់ចិត្តសោះ។ មូលហេតុគឺព្រោះថា ខណ:ដែលអ្នករកស៊ីតែងចង់បានអំណាចលើទីផ្សារ ការទទួលបាននូវទំហំធំមួយនៃចំណែកទីផ្សារអាចធ្វើឱ្យខ្លួនវិនាសទៅវិញ។
ជាក់ស្តែងនាឆ្នាំ ១៩១១ ក្រុមហ៊ុនដ៏ល្បីឈ្មោះ Standard Oil Trust របស់លោក Rockefeller ដែលជាក្រុមហ៊ុនធំជាងគេបំផុតនៅសហរដ្ឋអាមេរិកនាពេលនោះ ត្រូវបានរដ្ឋផ្តន្ទាទោសឱ្យបំបែកខ្លួនជាចម្រៀកៗទៅជាក្រុមហ៊ុនជាង ៣០ ក្រុមហ៊ុន។
ហេតុអ្វី? ព្រោះលោក Rockefeller បានក្លាយខ្លួនជាជនផ្តាច់មុខឆ្លាតជ្រុល និងមានល្បិចកលច្រើនពេក។ គាត់រីករាយនឹងកម្ទេចអ្នកដែលរកស៊ីដូចគាត់ ហើយទីបំផុតកម្មតាមចងពៀរ។ ប្រវត្តិរបស់គាត់ពិតជារន្ធត់ណាស់ តែបានតែមួយស្របក់ប៉ុណ្ណោះ។
នាពេលថ្មីៗនេះនៅនឹងចុងម្រាមដៃរបស់អ្នក អ្នកបានដឹងថាពេលដែល Instagram ទទួលបានការគាំទ្រ និងមានប្រជាប្រិយភាពខ្លាំងឡើងៗក្រុមហ៊ុន Facebook ក៏ទិញយកក្រុមហ៊ុននេះតែម្តង។ WhatsApp ក៏ទទួលរងនូវជោគវាសនាដូចគ្នាដែរ។
ឯក្រុមហ៊ុន Google ឯណោះវិញក៏មិនព្រមឈរស្ងៀមឱបដៃមើលដែរពេលដែលបានដឹងថា YouTube បានក្លាយជាវេទិកាមួយដ៏មានប្រជាប្រិយភាពដែលមនុស្សម្នាអាចរកបានព័ត៌មានស្ទើរគ្រប់ប្រភេទតាមរយៈវីដេអូល្អៗមើលទៀត។
ហេតុនេះ Google មិនបង្អង់ទេគឺទិញយក YouTube តែម្តង។ តាមពិតទៅក្នុងរយៈពេលតែ ១០ ឆ្នាំ ក្រុមហ៊ុនយក្សទាំង ២ នេះបានទិញយកក្រុមហ៊ុននានារាប់រយក្រុមហ៊ុនឯណោះ។ តើក្រុមហ៊ុនទាំង ២ នេះបានរីកមាឌធំជ្រុលធ្វើឱ្យសហរដ្ឋគ្រប់គ្រងលែងបានឬ? ក្នុងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យ អំណាចទាំងអស់ត្រូវចេញពីពលរដ្ឋតាមរយៈអ្នកតំណាង មិនមែនចេញពីក្រុមហ៊ុនឯកជនដែលមិនទទួលខុសត្រូវចំពោះពលរដ្ឋនោះទេ។
អ្នកធ្លាប់បានចាប់អារម្មណ៍ទេថា បន្ទាប់ពីមិត្តភក្តិម្នាក់របស់អ្នកបានទិញស្ករសូកូឡា ១ ប្រអប់ពីផ្សារទំនើបមួយកន្លែងស្រាប់តែស្អែកឡើងគាត់ចាប់ផ្តើមទទួលការផ្សាយពាណិជ្ជកម្មពីស្ករសូកូឡានៅលើទំព័របណ្តាញសង្គមរបស់គាត់? សូមកុំសួរថាម៉េចបានជាបណ្តាញសង្គមរបស់គាត់ ដឹងថាគាត់ទើបបានទិញស្ករសូកូឡានោះ?។
អ្នកអនុវត្តច្បាប់នៅអាមេរិកមុខតែនឹងត្រូវដោះស្រាយជាមួយក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាធំសម្បើមទាំងនោះ ហើយការដោះស្រាយនេះពិតជាល្អមើលមិនខាន។
ប៉ុន្តែសូមចងចាំថា ការរកស៊ីគឺស្ថិតក្នុងទីលានប្រយុទ្ធជានិច្ច ហើយគ្មានច្បាប់ណាអាចមកកែប្រែស្ថានភាពនេះបានឡើយ។ មិនអាចទេ។ អ្វីដែលច្បាប់ប្រកួតប្រជែងចង់សម្រេចបានគឺត្រឹមតែធ្វើយ៉ាងណាឱ្យទង្វើប្រកួតប្រជែងប្រព្រឹត្តទៅក្នុងរង្វង់ដែនកំណត់មួយជាក់លាក់ គឺថាត្រូវមានគោលដៅមួយដែលគ្រប់គ្នាត្រូវគាំទ្រ។ និយាយឱ្យចំគឺត្រូវមានគោលបំណងដ៏ឧត្តមមួយ។
តែគួរឱ្យស្តាយណាស់ព្រោះថាគឺត្រង់នេះហើយដែលជាប្រភពនៃបញ្ហានោះ។ ក្រៅពីកត្តាកង្វះសមត្ថភាព និងកង្វះធនធានដែលអ្នកអនុវត្តច្បាប់តែងអាចជួបប្រឈមនោះ ការណ៍ដែលច្បាប់គ្មានគោលបំណងច្បាស់លាស់ធ្វើឱ្យកកើតនូវទ្រឹស្តីច្របូកច្របល់ជាច្រើនក៏ដូចជាការបើកសិទ្ធិធំជ្រុលដល់អ្នកអនុវត្ត និងចៅក្រមដែលអាចជាអ្នកដែលពុំសូវយល់ច្បាស់ពីដំណើរដើមទង និងមូលគ្រឹះនៃធុរកិច្ចផង។
តាំងពីពេលដែលច្បាប់ឈ្មោះ Sherman Act ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅឆ្នាំ ១៨៩០ និងបំពេញបន្ថែមដោយច្បាប់ផ្សេងទៀតជាបន្តបន្ទាប់ តុលាការកំពូលរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកបានសាកល្បងជាមួយនឹងទ្រឹស្តីផ្សេងៗដែលហាក់ដូចជាមានចេតនាឆ្ពោះទៅរកការទទួលស្គាល់ថា គោលដៅរបស់ច្បាប់ប្រកួតប្រជែងគ្មានអ្វីក្រៅតែពីការគាំពារសុខុមាលភាពរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ឡើយ។
តែទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ បន្ទាប់ពីបានអនុវត្តអស់រយៈពេល ១៣១ ឆ្នាំ ស្រាប់តែចំនួនសាស្ត្រាចារ្យក៏ដូចជាចៅក្រមដែលពុំគាំទ្រចេតនានេះបានកើនឡើង និងចាប់ផ្តើមចោទជជីកសួរអំពីគោលដៅចុងក្រោយពិតប្រាកដរបស់ច្បាប់ប្រកួតប្រជែង។
គេសួរថា តើគោលដៅគឺដើម្បីគាំពារសុខុមាលភាពរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ ឬដើម្បីការពារថែរក្សាកិច្ចប្រកួតប្រជែងតែម្តង? នាពេលដែលអ្នកច្បាប់ជាប់រវល់គិតផងសរសេរផង ក្រុមហ៊ុន Google និងក្រុមហ៊ុន Facebook បានប្តូរឈ្មោះអស់ទៅហើយ។
តែកុំអស់សង្ឃឹម។ ខ្ញុំមិនមែនចង់បានន័យថា យើងត្រូវជួបប្រទះនឹងបញ្ហាដូចគ្នាហ្នឹងទេ។ យើងអាចបង្កើតរឿងអច្ឆរិយៈបាន។ អ្នកដែលបានសរសេរច្បាប់នេះត្រូវទទួលបានការគោរពព្រោះថា ច្បាប់ស្តីពីការប្រកួតប្រជែងរបស់កម្ពុជាបានហែលឆ្លងទឹកប្រកបដោយភាពប៉ិនប្រសប់។ យើងនឹងពុំចាំបាច់ចំណាយពេលឥតប្រយោជន៍ជជែកគ្នាស្វែងរកគោលបំណងរបស់ច្បាប់នេះទេ។ ជាក់ស្តែងច្បាប់នេះបានសរសេរបញ្ចូលនូវគោលបំណងជាច្រើនទុកឱ្យរួចហើយដែលស្ទើរតែគ្រប់គ្នាអាចត្រេកអរបន្តិចម្នាក់ៗបាន។
មាត្រាដំបូងបំផុតនៃច្បាប់នេះមានចែងពីគោលគំនិតខ្លះដែលបាញ់ឆ្ពោះទៅរកការគាំពារសុខុមាលភាពរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ និងគោលគំនិតខ្លះទៀតដែលសំដៅដល់ការការពារកិច្ចការប្រកួតប្រជែងតែម្តង។
យើងអាចពន្យល់ពីទ្រឹស្តីគាំពារសុខុមាលភាពរបស់អ្នកប្រើប្រាស់បានភ្លាមថា បើសិនជាមានការប្រកួតប្រជែងល្អមែននោះ ពូរបស់អ្នកមុខតែអាចទិញទូរទស្សន៍ដែលមានគុណភាព និងក្នុងតម្លៃទាបបានមិនខាន។
មាត្រាដំបូងនៃច្បាប់គឺពិតជាត្រូវបានតាក់តែងឡើងដោយបានគិតពីផលប្រយោជន៍របស់គាត់ព្រោះយើងឃើញមានប្រើពាក្យពេចន៍ដូចជា ទំនិញ និងសេវាមាន «គុណភាពខ្ពស់» «ថ្លៃទាប» «សម្បូរបែប និងមាន» ជម្រើសច្រើន។
ពាក្យពេចន៍ដែលសុទ្ធតែមានរំលេចនូវគោលដៅទាំងនេះអានទៅមានភាពច្បាស់ល្មមងាយយល់សម្រាប់មនុស្សធម្មតា ព្រោះសុទ្ធសឹងជាពាក្យពេចន៍ដែលនៅជិតយើងរាល់ថ្ងៃ និងជាមូលហេតុដែលធ្វើឱ្យក្រុមហ៊ុនផលិតរថយន្តក៏ដូចជាក្រុមហ៊ុនសេវាដឹកជញ្ជូនម្ហូបអាហារត្រូវបន្តគំនិតច្នៃប្រឌិត ដើម្បីបម្រើអតិថិជនដូចរូបអ្នក។
រីឯពាក្យពេចន៍ ១ ក្រុមទៀតវិញ (ដែលសម្រាប់ការការពារកិច្ចប្រកួតប្រជែងតែម្តងនោះ) ដូចជានៅឆ្ងាយ មិនងាយស្រួលយល់ភ្លាមទេ ហើយទាមទារការសញ្ជឹងគិតខ្លាំងពីអ្នកជំនាញទើបយើងអាចយល់ពីអត្ថន័យរបស់វាបាន។
និយាយឱ្យខ្លីប្រហែលជាត្រូវពឹងលើបញ្ញាញាណខ្ពស់ «ទំនាក់ទំនងធុរកិច្ចដោយស្មើភាព និងស្មោះត្រង់» «បង្កើនប្រសិទ្ធភាពសេដ្ឋកិច្ច» «ជំរុញឱ្យមានការបង្កើតធុរកិច្ចថ្មី»។
សួរថា តើច្បាប់ប្រកួតប្រជែងគួរធ្វើឡើងសម្រាប់ពលរដ្ឋសាមញ្ញ ឬអ្នកជំនាញ? ចម្លើយគឺច្បាស់ណាស់៖ គ្មាននរណាដឹងច្បាស់នៅឡើយទេ។ យ៉ាងណាក៏មិនទាន់ដឹងនៅថ្ងៃនេះដែរ។ ច្បាប់យើងមានអាយុមិនទាន់បាន ១ ឆ្នាំផង។
អ្វីដែលខ្ញុំដឹងនោះគឺថា បទពិសោធ ១៣១ ឆ្នាំរបស់ច្បាប់សហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្ហាញថា ការគិតតែពីផ្នែកគាំពារសុខុមាលភាពរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ជាធំបាននាំមកនូវលទ្ធផលមិនគប្បីជាច្រើន។ ដូចនេះអ្នកប្រហែលត្រូវប្រើរាល់បញ្ញាញាណនៅក្នុងខ្លួន ធ្វើយ៉ាងណាកុំឱ្យក្រុមហ៊ុនច្បាមយកអំណាចធំពេករហូតដល់លែងចាំបាច់យកចិត្តទុកដាក់លើអ្នក។
យើងមុខតែមិនអាចត្រេកអរបានទេ បើបណ្តោយឱ្យក្រុមហ៊ុនមានអំណាចធំហួសហេតុ មកគ្រប់គ្រងលើជីវិតយើងស្ទើរគ្រប់ទិដ្ឋភាព និងអាចបញ្ជាយើងថាត្រូវទិញភីហ្សាម៉ាកអីពេលទិញលើកក្រោយ សូម្បីតែយើងមិនទាំងចូលចិត្តផងក៏ថាបាន។ បែបនេះប្រហែលជាមិនសូវជាមានរសជាតិឆ្ងាញ់ទេ៕
លោក ព្រំម វីរ: LL.B, LL.M, PhD (2006 Nagoya University) បង្រៀនច្បាប់នៅ CamEd Business School (គំនិតក្នុងអត្ថបទនេះ ជារបស់តែអ្នកនិពន្ធប៉ុណ្ណោះ)
